زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

ابن‌عدلان شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد کنانی




اِبْن عَدْلان، شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان کنانی ( صفر ۶۶۳ - ذیقعده ۷۴۹/ دسامبر ۱۲۶۴ - ژانویه ۱۳۴۹)، فقیه شافعی مصری می باشد.


۱ - زندگینامه


نسبت «کنانی» به قبیله کنانه حلیف قریش باز می‌گردد و عامری
[۱] عامری یحیی، غریال الزمان، ج۱، ص۶۱۶، دمشق، ۱۴۰۵ق.
او را «مقدسی» (منسوب به بیت المقدس ) می شمارد. تاریخ ولادت او در منابع به اختلاف آمده است
[۲] ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۶۳۶، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
[۳] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۴] یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
[۵] ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۷۰، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
[۶] اسنوی عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۸۵۶، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۰م.
و مقریزی
[۷] مقریزی احمد، السلوک، ج۲، ص۷۹۶، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۵۸م.
طول عمر او را ۸۶ سال می‌داند که سال ۶۶۳ق را تأیید می‌کند. ابن شاکر
[۸] ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۶۳۶، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
وی را از اعیان مصر و از بزرگان شافعیّه به شمار آورده است.

۲ - اساتید ابن عدلان


ابن عدلان از کسانی چون نظام محمد بن خلیلی، غازی حلاوی، عزّابن صیقل حرانی، ابن تَرجَم و دمیاطی استماع کرد و از ابن علاق، ابن خطیب المزّه و محمد بن احمد قَسطلانی و دیگران اجازه روایت یافت
[۹] ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۶۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.
[۱۰] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۸، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۱۱] یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
وی همچنین قرائات را نزد خلیل بن ابی بکر مراغی ، نحو را نزد ابن نحّاس و اصول را نزد شهاب الدین صنهاجی قرافی و شمس الدین اصفهانی و فقه را نزد وجیه بهنسی، ظهیرالدین ترمنتی و ابن سکری فراگرفت.
[۱۲] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۱۳] ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۰، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
یافعی
[۱۴] یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
از استادان دیگر وی ابن صواف شاطبی در حدیث و شرف الدین شافعی فاسی در اصول فقه ، یاد می‌کند.

۳ - تدریس ابن عدلان


ابن عدلان با مایه علمی که در فقه و اصول و نحو و حدیث اندوخته بود، به تدریس در مدارسی چون مدرسه صالحیه و ناصریه قاهره و نیز در میعاد العلای جامع الازهر پرداخت و مرجع فقه و فتوا در مصر شد
[۱۵] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۱۶] یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
چنانکه وی و شهاب الدین ابن انصاری مدار فتوا در قاهره بودند.
[۱۷] ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۰، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
[۱۸] ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.


۴ - قضاوت وی


او قبل از ۷۰۰ق/۱۳۰۱م مدتی جانشین قاضی القضات تقی الدین ابن دقیق العید در قضا بود.
[۱۹] ذهبی محمد، ذیول العبر، ج۴، ص۱۴۹، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.


۵ - شاگردان


از کسانی که از ابن عدلان علم آموخته اند، تقی الدین واسطی معروف به ابن بغدادی از مقریان مصر و نیز قاضی القضات ناصرالدین انصاری معروف به ابن میلق را می‌توان نام برد.
[۲۰] ابن قاضی شهبه ابوبکر، التاریخ، ج۳، ص۱۵، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
[۲۱] ابن قاضی شهبه ابوبکر، التاریخ، ج۳، ص۵۶۸ -۵۶۹، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
ابن قاضی شهبه او را افقه فقهای شافعی زمان خود شمرده است.
[۲۲] ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱۹، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.


۶ - مسؤلیت سیاسی


دوران زندگی ابن عدلان مقارن با سلطنت الناصر محمد بن قلاوون از ممالیک مصر و خلع او از سلطنت به دست جاشنکیر (چاشنی گیر) به سبب خردسالی و کشاکش های سیاسی پس از آن بود که تا ۷۰۹ق به درازا کشید و با قتل جاشنکیر به دست الناصر پایان یافت.
ابن عدلان که تا این زمان نیم بیش‌تر عمر را طی کرده بود، طبعاً در دستگاه سیاسی جاشنکیر مسئولیت‌هایی را عهده دار شده بود، چنانکه زمانی نمایندگی امیر موسی بن صالح را پذیرفت و همچنین در اوایل ۷۰۷ق از طرف جاشنکیر به یمن فرستاده شد
[۲۳] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۲۴] ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۶۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.


۷ - برخورد سلطان با وی



و مهم‌تر از همه آن‌که وی از کسانی بود که بر ضدّ سلطان محمد بن قلاوون فتوا صادر کردند.
[۲۵] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۲۶] ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
پیداست که سلطان محتشمی چون الناصر از این موضوع به آسانی در نمی‌گذشت.
از این رو، صفدی
[۲۷] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
به مبغوض بودن او در دوران سلطنت الناصر اشاره کرده است. در عین حال، الناصر به دلیل مقام فقهی و علمی ابن عدلان به آزار او دست نیازید و تنها وی را از درس و حکم محروم ساخت.
[۲۸] ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.

اما پس از دوران الناصر، وی دوباره مصدر امور قرار گرفت، چنانکه به روزگار جانشینی الناصر احمد بن محمد - و پس از آن تا آخر عمر - قضای سپاه را در منصوره برعهده داشت
[۲۹] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۳۰] یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
[۳۱] سبکی عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، ج۵، ص۲۱۴-۲۱۵، قاهره، ۱۳۲۴ق.


۸ - برخورد وی ابن تیمیه


از نکات چشمگیر زندگی علمی و فکری او مخالفت شدیدش با ابن تیمیه است. وی به مناسبت «فتوایی» که به خط ابن تیمیه درباره مسأله استواء بر عرض و مسأله خلق قرآن دیده و آن را با عقاید شافعیه و اشعریه مخالف یافته بود، بر ضد او قیام کرد.
[۳۲] زریاب خویی عباس، بزمآورد، ج۱، ص۱۱۱، تهران، ۱۳۶۸ش.


۹ - وفات ابن عدلان


وی سرانجام بر اثر ابتلا به طاعون در مصر درگذشت.
[۳۳] ذهبی محمد، ذیول العبر، ج۴، ص۱۴۹، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.


۱۰ - آثار ابن عدلان


ابن عدلان شرح مفصلی را بر مختصر المُزَنی شروع کرده بود، اما نتوانست آن را به اتمام برساند.
[۳۴] صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
[۳۵] اسنوی عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۰م.
از این اثر ناتمام نسخه ای به خط مؤلف در دارالکتب مصر موجود است.
[۳۶] کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۸۸، بیروت، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م.


۱۱ - فهرست منابع


(۱) ابن جزری محمد، غایة النهایة، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
(۲) ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.
(۳) ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۴) ابن قاضی شهبه ابوبکر، التاریخ، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
(۵) ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
(۶) اسنوی عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۰م.
(۷) ذهبی محمد، ذیول العبر، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۸) زریاب خویی عباس، بزمآورد، تهران، ۱۳۶۸ش.
(۹) سبکی عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ق.
(۱۰) صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
(۱۱) عامری یحیی، غریال الزمان، دمشق، ۱۴۰۵ق.
(۱۲) کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م.
(۱۳) مقریزی احمد، السلوک، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۵۸م.
(۱۴) یافعی عبدالله، مرآةالجنان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.

۱۲ - پانویس

 
۱. ↑ عامری یحیی، غریال الزمان، ج۱، ص۶۱۶، دمشق، ۱۴۰۵ق.
۲. ↑ ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۶۳۶، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۳. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۴. ↑ یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
۵. ↑ ابن جزری محمد، غایة النهایة، ج۱، ص۷۰، به کوشش گ برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲م.
۶. ↑ اسنوی عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۸۵۶، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۰م.
۷. ↑ مقریزی احمد، السلوک، ج۲، ص۷۹۶، به کوشش محمد مصطفی زیاده، قاهره، ۱۹۵۸م.
۸. ↑ ابن شاکر کتبی محمد، عیون التواریخ، ج۱، ص۶۳۶، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
۹. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۶۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.
۱۰. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۸، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۱۱. ↑ یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
۱۲. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۱۳. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۰، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
۱۴. ↑ یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
۱۵. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۱۶. ↑ یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
۱۷. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۰، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
۱۸. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
۱۹. ↑ ذهبی محمد، ذیول العبر، ج۴، ص۱۴۹، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۲۰. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، التاریخ، ج۳، ص۱۵، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
۲۱. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، التاریخ، ج۳، ص۵۶۸ -۵۶۹، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
۲۲. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱۹، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
۲۳. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۲۴. ↑ ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، ج۵، ص۶۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/ ۱۹۷۶م.
۲۵. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۲۶. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
۲۷. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۲۸. ↑ ابن قاضی شهبه ابوبکر، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۷۱، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹م.
۲۹. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۳۰. ↑ یافعی عبدالله، مرآةالجنان، ج۴، ص۳۳۱، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۹ق.
۳۱. ↑ سبکی عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، ج۵، ص۲۱۴-۲۱۵، قاهره، ۱۳۲۴ق.
۳۲. ↑ زریاب خویی عباس، بزمآورد، ج۱، ص۱۱۱، تهران، ۱۳۶۸ش.
۳۳. ↑ ذهبی محمد، ذیول العبر، ج۴، ص۱۴۹، به کوشش محمد سعید زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۳۴. ↑ صفدی خلیل، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۱۶۹، به کوشش هلموت ریتر، بیروت، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
۳۵. ↑ اسنوی عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۲۳۷، به کوشش عبدالله جبوری، بغداد، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۰م.
۳۶. ↑ کحاله عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۲۸۸، بیروت، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م.


۱۳ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلام برگرفته از مقاله «ابن‌عدلان» ج۴، ص۱۴۹۶.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای اهل سنت | علمای قرن هشتم | علمای قرن هفتم | فقهای شافعی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.